Özgüven eksikliği kişinin kendi benliği ile ilgili olumsuz duygu ve düşünceleri sahip olması bir diğer deyişle kişinin kendinin yetersiz veya değersiz hissetmesidir. Bu durum tek başına bir psikolojik bozukluk olarak değerlendirilmese de kaygı bozukluğu gibi pek çok psikolojik bozuklukların nedenleri arasındadır. Ayrıca kişinin kendini subjektif olarak değerlendirmesi olduğu için özgüven eksikliği dışarıdan bir kişi tarafından psikolojik testler ile ölçülebilen bir durum değildir. Bu eksikliği anlamak ve çözebilmek için özgüven kavramının nasıl oluştuğuna bakmamız gerekir.
Özgüven kişiliği oluşturan önemli parçalardan birisidir. Doğuştan gelen bir yetenek olmadığı gibi kişinin kendini yeterli ve değerli hissetmesi sonucu oluşur. Özgüven seviyesi yüksek kişiler sahip olduklarından mutlu olabilen, hayatlarında değişmesini isteyeceği şeyleri eyleme geçirme cesaretinde bulunabilen, sadece kendisini değil çevresini de mutlu edebilen kişilerdir. Özgüveni daha iyi anlamak için kullanılan bazı kavramlar vardır bunlar benlik, benlik saygısı ve özyeterliliktir.
Benlik, kişinin kendisine dair algılıları, düşünceleri, değerlerini içerir. Benlik kişinin sadece kendi görüşleriyle oluşmaz aynı zamanda erken çocukluk deneyimleri, okul çevresi ve aile gibi faktörler benlik algısını etkilemektedir. Bu yüzden insan yaşantısı boyunca benlik kavramı değişebilir. Kendisini sorgulayan ve çevresi tarafından kabul edilen bireylerin benlik düzeyleri yükselmektedir. Eğer bireyin benlik kavramı tam olarak oluşmadıysa bu durumda kişinin sorunlarla başa çıkması da azalmaktadır.
Benlik saygısı, kişinin kişisel değer yargılarını yani kendini ne kadar sevdiği veya takdir ettiğini ifade eder. Benlik saygısı; kendine güven ve değerlilik boyutlarından oluşur. Kendine güven boyutu bireyin kendini yetenekli ve değerli görme derecesidir. Değerlilik boyutu ise; bireyin kişisel değerlerine ilişkin hislerinin derecesidir. Yüksek benlik saygısı olan bireyler kendini tanır, olumlu ve olumsuz özelliklerini bilir, sosyal ortamlarda girişkenlerdir, başarmak istedikleri şey için mücadele ederler. Yüksek benlik saygısı düşük bireyler ise kendi kapasitelerini kullanmazlar, başarıları ve hedeflerini küçümserler, kendilerine saygı duymazlar, reddedilmekten korkarlar ve sosyal ortamlarda kolay çevre edinemezler.
Özyeterlilik kavramını Bandura (1977) insanların belli bir performansa ulaşabilmek için gereken davranışı yapma ve sergileme becerileri ile ilgili inancı olarak tanımlamıştır. Bu tanıma göre özyeterlilik kişinin bir şeyi yapabilme durumundan ziyade var olan kapasitesini nasıl kullandığı ile ilgilidir. Özyeterliliği yüksek olan bireyler görevlerini yerine getirme konusundaki kapasitelere daha çok güvenirler ve bu yüzden daha sabırlı, çabuk pes etmeyen, yüksek motivasyonlu, olumsuz duygular ile baş edebilen bireylerdir. Bunun tam tersi olarak özyeterlilik seviyesi düşük olan bireyler kendilerini bilgi ve beceri açısından yetersiz gördükleri için zorluklar karşısında çabuk pes ederler. Özellikle ergenlik döneminde ruh sağlığını koruyabilmek için özyeterlilik kavramı önemlidir çünkü özyeterlilik seviyesi yüksek bireyler sorunlarla daha kolay başa çıktığı gibi kendine güveni de artar.
Özgüven seviyesini etkileyen iç ve dış biyopsikososyal faktörler bulunmaktadır. Bunların en başında ise aile ve ebeveyn tutumu gelmektedir. Özellikle okul öncesi ve ergenlik çağındaki çocuklarda aile içi iletişim, şiddete maruz kalma, baskıcı-otoriter aile yapısı, anne veya babaya bağlanma problemleri özgüven seviyesinin düşük olmasına neden olan faktörlerdir. Ayrıca yetersiz ve düzensiz uyku, fazla strese maruz kalma, dengeli beslenmeme, sosyal desteğin eksikliği gibi faktörlerin de özgüven eksikliğine yol açtığı bulunmuştur.
Özgüven eksikliği ile baş edebilmek için öncellikle kişinin kendisine dair bakış açısını yani benlik algısını değiştirmesi gerekir. Bunun için farklı açılar görmek, yeni deneyimlere açık olmak, harekete geçebilmek, kendi yeteneklerinizi ve sınırlarınızı keşfetmek, olumlu yanlarınızı takdir edebilmek ve olumsuz yönlerinizi eleştirebilmek gibi şeyler denemek özgüven düzeyinizi arttırmanıza yardımcı olacaktır.
KAYNAKÇA
Kaya, N. & Tastan, N. (2020).Özgüven Üzerine Bir Derleme. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi , 10 (2) , 297-312 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/kusbd/issue/56190/728746
Malakcıoğlu, C. (2020). COVID-19 Pandemisinde Özgüven Eksikliği ve Özgüveni Geliştirme. Üniversite Öğrencilerinin COVID-19 Pandemisinin Doğru Yönetimi Konusunda Eğitilmesi ve Normalleşme Sürecine Katkısının Sağlanması Proje Kitabı, 8-19 Haziran 2020. http://openaccess.ihu.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12154/1580
Sevim, K. & Artan, T. (2021). Yüksek ve Düşük Benlik Saygısını Etkileyen Faktörler . Toplumsal Politika Dergisi , 2 (2) , 109-121 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/tpd/issue/66013/1058371